ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲ ਬਣਾ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਜੂਨੀਅਸ ਜੂਵੀਨੈਲਿਸ (Junius Juvenals) ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਕੇ ਮਨਟੇਨ (Montaigne) ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ—"ਸਾਨੂੰ ਲੰਮੇਰੇ ਅਮਨ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਤਾਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ; ਵਿਲਾਸ ਜੰਗ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਘਾਤਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।" ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਕਿਸਾਨੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਮਸ਼ੀਨੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸੱਚ ਨਹੀ ਰਿਹਾ। ਅੱਜ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਵਿਲਾਸ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦਾ ਵਿਨਾਬ ਕਰਨਾ। ਹੁਣ ਵਿਲਾਸ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਸੁਖੀ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ, ਪ੍ਰਸੰਨ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵਿਲਾਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਦੋਂ ਸੰਸਾਰਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸਮਝਣਾ ਹੀ ਵਿਲਾਮ ਸੀ। ਮਿਆਣਪ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਦੁਨਿਆਵੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਜਾ ਘੱਟ ਘੱਟ, ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਘਰ ਜ਼ਰੂਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ।

'ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੈ'- ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੁਖੀ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਬਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਇੱਛਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਸਾਧਨ ਜੁਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਠੀਕ ਆਪਣੇ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ ਸਫਲ ਹੋਏ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚਲੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਰਾਕ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤਾ ਔਖਾ ਤੇ ਸਸਤਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਪੱਛਮੀ ਯੌਰਪ ਦੇ ਕਈ ਲੱਖ ਆਦਮੀ ਬਾ-ਆਵਾਜ਼ੇ-ਬੁਲੰਦ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਨਾ ਸੁਣੀ ਜਾਂ ਅਣਸੁਣੀ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਅਗਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਆਤੰਕਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਕਾਸ ਆਏ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਿਸੇ ਰੱਬੀ ਆਦਰਸ਼ ਦੀ ਸਾਕਾਰਤਾ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਆਤੰਕਵਾਦ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਸੂਮ, ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁਹਿਰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਝਿਜਕ ਨਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ, ਕਿਉਂਜੁ ਇਹ ਹਿੰਸਾ ਅਲੌਕਿਕ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਇਲਾਹੀ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰਕ ਸੁਹਿਰਦਰਾ ਈਸ਼ਵਰੀ ਇੱਛਾ ਜਿੰਨੀ ਤਕੜੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵੀ ਨਹੀਂ; ਈਸ਼ਵਰੀ ਇੱਛਾ ਸਾਹਮਣੇ ਕੁਝ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਆਤੰਕਵਾਦ ਨਈ ਬਹੁਤੀਆਂ ਗੁਲਜ਼ਰੀਆਂ (Targets) ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ।

ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹਵਾਂਗੇ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬੰਧ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਅਜੋਕੇ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਅਮਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਨਿਸ਼ਸਤਰੀਕਰਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਨੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਨਾਲ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨ ਦੀ 'ਅਵਿਗਿਆਨਕ ਦਲੀਲ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ 'ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਿਆ' ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ