ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਲਈ ਉਹ ਲੁਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਰਕੀਬ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੁਕਣ ਅਤੇ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ 'ਸੋਚ' ਨਹੀਂ ਆਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਸ ਨੂੰ 'ਸੋਚ' ਸਮਝਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੌਧਿਕਤਾ ਦਾ ਉਹ ਬੀਜ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਕੇ ਵਡ-ਆਕਾਰੀ ਬਿਰਖ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ; ਆਪਣੇ ਮੁੱਢਲੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਹ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੋਚ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਤੱਤਕਾਲੀਨ ਲੋੜ ਦੀ ਤੱਤਕਾਲੀਨ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਯਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

ਜਿਸ ਦਿਨ, ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪਸ਼ੂ ਜਾਂ ਜੰਗਲੀ ਬਿਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਨਾ ਲੱਗ, ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਰ ਪਿੱਛੇ ਭੱਜਣ ਦਾ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭੁੱਖ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਇੰਪਲਸ (impulse) ਨਹੀਂ ਉਪਜਦੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵ ਦੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਬਲ ਮਨੋਵੇਗ (impulse) ਦੀ ਹੋਂਦ ਆਵੱਸ਼ਕ ਜਾਂ ਅਨਿਵਾਰੀ ਹੋਵੇ, ਬੌਧਿਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜੇ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਆਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬੌਧਿਕਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੋਵੇ। ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਠ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੜਨ, ਜਿੱਤਣ ਅਤੇ ਜੀਵਿਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਖ਼ਰਾਂ ਦੀ ਬੌਧਿਕਤਾ ਵਰਤੀ ਹੈ; ਤਾਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਜੰਗ ਨੂੰ ਬੌਧਿਕ ਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਾਪਤੀ, ਮਾਲਕੀ, ਸੱਤਾ, ਹਿੰਸਾ, ਈਰਖਾ ਅਤੇ ਘਿਰਣਾ ਆਦਿਕ ਮਨੋਵੇਗਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਬੌਧਿਕਤਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੇਗਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਅਤੇ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜੰਗ ਸੋਚ ਦੀ ਉਪਜ ਨਹੀਂ।

ਆਓ, ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਵੱਲ ਪਰਤੱਏ। ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪਸ਼ੂ ਜਾਂ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਜੰਗਲੀ ਮਨੁੱਖ ਅੱਜ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਿਕਾਰ (ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਭੁੱਖ ਜਾਂ ਲੋੜੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ) ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਖਾ ਲਵੇਗਾ ਪਰੰਤੂ ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਲ ਲਈ ਬਚਾਅ ਕੇ ਰੱਖੋ। ਕਿਉਂ ? ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਭੁੱਖ ਦੀ ਨਿਵਿਰਤੀ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨ ਵਿਤਲੇ ਉਸ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਦਾ ਸੰਬੰਧ (Law of caise and effect) ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੋਝੀ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਉਪਜੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਉਹ ਵੀ ਜੀਵ- ਜੰਤੂਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਇੱਕ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਰ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਪਰਵਿਰਤੀਮੂਲਕ ਰਿਰਿਆ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲੰਮੇ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਸੋਝੀ ਪ੍ਰਾਪਣ ਹੋਈ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ 'ਸਮਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੀਆਂ ਵੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਅੱਜ ਅਤੇ ਕੱਲ (ਜਾਂ ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ) ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੰਡ ਹੈ। ਮੈਂ ਹੁਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਜੇਹਾ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਲਈ ਹਿੱਤਕਾਰੀ ਹੋਵੇ। ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਭੂਤਕਾਲ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਜੀ ਹੈ। ਅਜੇਹਾ ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਚੇਤਨ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਰਮ ਦੇ ਫਲ ਦੀ ਪਰਵਿਰਤੀਮੂਲਕ ਚੇਤਨਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਕਰਮ ਵਰਤਮਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਵਲ ਭਵਿੱਖ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਭਵਿੱਖ ਵਰਤਮਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੀ ਹੈ ਸਮਰਿਤੀ ਜਾਂ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਬਿਨਾਂ ਭੂਤਕਾਲ