ਉਹ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪੜ੍ਹਨ-ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਜੰਗ ਦੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਣ, ਜਿਵੇਂ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਡਨ ਮੈਰਾਥਨ ਦੌੜ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਦੀ ਮੈਰਾਥਨ ਦੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਲੰਪਿਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪਿੱਛੋਂ ਦੂਜੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਦਾ ਹੈ। ਏਹੋ ਹਾਲ ਭਾਰਤੀ ਵੀਰ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯੁੱਧ ਨਾਲੋਂ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨਿਆ ਹੋਇਆ ਯੁੱਧ ਕਿਤੇ ਬਹੁਤਾ ਮਹਾਨ ਹੈ।
ਅਜੋਕਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜੰਗ ਦੀ ਕੁਰੂਪਤਾ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਇਸ ਪਸ਼ੂਪੁਣੇ ਦੇ ਅੰਤ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰੋ। ਇਹ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ; ਜੰਗ ਨੂੰ ਅੱਤ ਤਿਆਨਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਅਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਵਿਗਿਆਨ ਜੰਗ ਦੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ; ਇਸ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ।
ਜੰਗ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਏਥੇ ਛੱਡ ਕੇ ਮੈਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਹਿਜ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।
ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਜਾਣਾ ਆਮ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿਚਲੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ ਹੈ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਅਨੁਸਾਰ ਅਤੇ ਹਰ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਛਾ ਜੀਵਨ ਵਿਚਲੇ ਅੱਧਿਓ ਬਹੁਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਲੋੜ ਨੂੰ ਇੱਛਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੁੰਦਿਆਂ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਵਧਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ; ਸਗੋਂ ਘਟਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਛਾ ਬੇ-ਕਾਬੂ ਹੋ ਕੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਨਾ ਕਰੇ।
ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿਚਲੇ ਮਨੋ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੱਚ ਦੀ ਗੱਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਰਾਂਗਾ: ਪਹਿਲਾ ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਜਕ-ਆਰਥਕ ਉਪਯੋਗਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਉਪਜ ਦੇ ਸਾਧਨ ਸੀਮਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਹਾਕਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਵਹਿਸ਼ੀ ਵਿਲਾਸ ਅਸੀਮ ਸੀ। ਜੋ ਕੋਈ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਕੁਰਾਨ ਲਿਖ ਕੇ ਜਾਂ ਟੋਪੀਆਂ ਸੀ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਮਰਚੇ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮਰਦੇ ਕਾਰਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜਜ਼ੀਆ (ਟੈਕਸ) ਰਿਆਇਆ ਨੂੰ ਭੁੱਖੇ ਢਿੱਡ ਸੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ-ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਜੀਣ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਨੂੰ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦਾ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਕਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੀ ਕਿਆਸੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਉਹ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਜੋ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤਾ ਬਾਲਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਅੱਗ ਬੁਝਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਬਲਣਾ ਲੋਚਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਾਲਣ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਇਵੇਂ ਹੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹਰ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਨਾਲ ਵਡੇਰੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਛਾ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾ ਲੈਣ ਪਿੱਛੋਂ ਭੋਜਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਾਂ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁੜ ਭੁੱਖ ਲੱਗਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ।
