ਹੋਣ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਹਿਸਾਨ ਆਖਣਾ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ-ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਜੀਉਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਉਮਰ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਤਰਲਾ ਮਾਤ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ, ਸਨਅਤ, ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵੈਲਫੇਅਰ ਸਟੇਟ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਣ ਮਿਲ ਕੇ ਧਰਤੀ ਉਤਲੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ-ਸਹਿਜ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਸੱਭਿਅ-ਸਮਾਜਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਹਿਜ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣਗੇ, ਅਜੇਹੀ ਮੇਰੀ ਆਸ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਜੁਰਮ, ਆਤੰਕਵਾਦ, ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ, ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਣ ਦੇ ਪਰਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਧਾਰਮਕ ਕੱਟੜਤਾ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਅਸਹਿਜ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਇਹ ਅਸਹਿਜ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਉਪਜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸਾ ਹੈ; ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ; ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਭੂਤਕਾਲ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਮੋਹ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ-ਵਾਚਣਾ ਸਿੱਖਦਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਸੁਖ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕਾਰਨ-ਕਾਰਜ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਜੀਉਣ ਦੀ ਨਵੀਂ ਜਾਚ ਸਿੱਖਦਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਤਿਵੇਂ ਤਿਵੇਂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਅਸਹਿਜ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਜੀਵਨ ਨੇ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਬਦਲਣਾ ਨਹੀਂ: ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਿਕਸਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਦੇ ਕਰਤਾਰ ਇਉਂ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਆਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ । ਉਹ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਰਮ ਅਤੇ ਅੰਤਲਾ ਸਹਿਜ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਮਸ਼ੀਨੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਆਪਣੇ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ ਵਜੋਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਜੁ ਇਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਸੋਚ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਨੂੰ ਔਖਾ ਭਾਸ ਰਿਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਔਖ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਵੇਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਚਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ਧਾਰਮਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੇ ਤਿਆਗ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਸਨਅਤੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੁਖਾਂ ਅਤੇ ਸੁਹਜਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਮਾਰੂ ਮੋਹ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਇਹ ਦੁਬਿਧਾ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਯੌਰਪ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਜ ਦਾ ਵਡੋਰਾ ਕਾਰਨ ਬੇ-ਮੁਹਾਰਾ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੀ ਦੁਨੀਆ ਵਪਾਰਕ, ਵਿੱਦਿਅਕ, ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਣ ਵੱਲ ਵੱਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਤਿਵੇਂ ਤਿਵੇਂ ਵਿਰਾਟ ਅਤੇ ਵਿਰੂਪ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸੁਖਾਵੇਂ ਵਿਅਕਤਿਤਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਦਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰੰਤੂ ਹੁੰਦਾ ਉਹ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬਲ ਇੱਛਾ ਹੋਵੇ। ਸ਼ੁਭ ਇੱਛੁਕ ਹੋਣਾ ਹੀ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਛਾ ਤਿਆਗਣਯੋਗ ਨਹੀ; ਇਸ ਇੱਛਾ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸਹਿਜ ਦਾ

ਨਿਵਾਸ ਹੈ।