

'ਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਨਾਟਕ ਦੀਆਂ ਮੰਚਨ-ਜੁਗਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ 'ਚ ਰਖਦਿਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਾਤਰ-ਚਿਤਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਸੂਜਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦੋ ਧਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ, ਉਰਮਲਾ ਅਤੇ ਤਾਰਾ ਚੰਦ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਕ ਧਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦਾ ਹਨ। ਨੇਕ ਰਾਮ ਭੰਡਾਰੀ ਅਤੇ ਠੇਕੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਵਪਾਰਕ ਧਿਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਬਾਊ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਭਾਵ ਸਬ-ਪੋਸਟ ਮਾਸਟਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨੇਕ ਰਾਮ ਭੰਡਾਰੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਨਾਉਟੀ ਕੁਨੀਨ ਵੇਚਣ ਵਾਲਾ ਬੇਈਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੈ। ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਇਮਾਨਦਾਰ ਕਿਰਦਾਰ ਨਾਟਕ ਦੇ ਤਨਾਉ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਨਾਟਕਕਾਰ ਨੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਉਭਾਰਿਆ ਹੈ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ-ਪਾਤਰ ਬੇਈਮਾਨੀ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਨਾਟਕ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਸਵਾਰਥੀ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਠੇਕੇਦਾਰ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਆਪਣਾ ਘਟੀਆ ਮਾਲ ਵੇਚਣ ਲਈ ਹਰ ਹੱਥਕੰਡਾ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨੇਕ ਰਾਮ ਭੰਡਾਰੀ ਦੀ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਨੇਕ ਰਾਮ ਭੰਡਾਰੀ ਆਪਣੀ ਬੇਈਮਾਨੀ ਦੀਆਂ ਫੜਾਂ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਗਲਤ ਫਾਇਦਾ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਉਪਰੋਕਤ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ :
ਰਾਮ ਸਿੰਘ : (ਨਫਰਤ ਜਿਹੀ ਨਾਲ ਹੌਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ) ਅਜੀਬ ਸਿਰ-ਫਿਰਿਆ ਏ। ਕੋਈ ਪੁੱਛੇ ਭਲਿਆ ਲੋਕਾ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ? ਤੇਰਾ ਕੀ ਘਸ ਚੱਲਿਐ ? ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਗਰਮ ਕਰ ਲੈ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਾ ਕੰਮ ਸੁਆਰ ਦੇ। ਐਵੇਂ ਆਉਂਦੇ ਰਿਜ਼ਕ ਨੂੰ ਪਿਆ ਲੱਤਾਂ ਮਾਰਦਾ ਏਂ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਾਤਰ-ਉਸਾਰੀ ਪੱਖੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਪਾਤਰ ਹੈ ਮਾਮੀ, ਜੋ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਸ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਾ ਮਿਲਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਹ ਘਰੋਂ ਚੱਲਣ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਅਨੁਸਾਰ :
ਮਾਮੀ : ਤੁਰਨ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਸੱਜੀ ਅੱਖ ਪਈ ਫੁਰਕਦੀ ਸੀ। ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਾਂ ਬਿੱਲੀ ਮਿਲ ਪਈ। ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲੀ ਤਾਂ ਕੀ ਵੇਖਨੀ ਆਂ ਅੱਗੋਂ ਮਿਲਖੀ ਬਾਹਮਣ ਤੁਰਿਆ ਆਉਂਦੈ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਹੱਛਾ, ਤੁਰ ਤਾਂ ਪਈ ਆਂ ਨਾ ਜਾਣੀਏ ਐਵੇਂ ਲੱਤੜ ਈ ਮਾਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਏ।
ਉਹ ਸੱਜੀ ਅੱਖ ਫਰਕਣ, ਰਸਤੇ 'ਚ ਬਿੱਲੀ ਅਤੇ ਬਾਹਮਣ ਦੇ ਮੱਥੇ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਭਰਮ ਪਾਲਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਸੀ ਖਾਣਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖਾਣੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿਆਮਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਮੱਖਣ, ਸਾਗ, ਘਿਉ, ਲੱਸੀ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਾਮੀ ਕੁੰਦਨ ਵਾਸਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਦੱਸ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਬੇਈਮਾਨ ਤੇ ਸਮਝੌਤਾਵਾਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਅਸਫ਼ਲ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਵੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਰਾਹੀਂ ਜਿੱਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਦੀਪਾਂ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਦਾ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਰਕੇ ਤਸੱਲੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ :