"ਭੁੱਲ ਕੇ ਨਾ ਕੱਢੋ ਕਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਗਾਲ੍ਹ ਜੀ

ਕਰੋ ਨਾ ਲੜਾਈ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਜੀ

ਕਰ ਕੇ ਕੁਪੱਤ ਧਨ ਨਾ ਗਵਾਉਣਾ

ਝਗੜੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਨ ਨੇੜੇ ਜਾਵਣਾ।"

ਮਾਤ੍ਰਿਕ ਛੰਦ - ਚੌਪਈ : 4 ਤੁਕਾਂ : 8+7=15 ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਲਘੂ ਜਾਂ 8+8=16 ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ।

ਲੱਛਣ : ਚੌਪਈ ਉਹ ਛੰਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ 4 ਤੁਕਾਂ ਅਤੇ ਹਰ ਤੁਕ ਵਿੱਚ 15 ਜਾਂ 16 ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਵਿਸਰਾਮ 8 ਮਾਤਰਾ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਦੂਜਾ 7 ਜਾਂ 8 ਉੱਪਰ ਹੋਵੇ, ਜਿਵੇਂ :-

ਜਿਹੜੇ ਬੰਦੇ ਪੀਣ ਸ਼ਰਾਬ,

ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖਰਾਬ

ਤਨ ਤੇ ਧਨ ਦਾ ਕਰਦੇ ਨਾਸ,

ਕੌਡੀ ਰਹਿੰਦੀ ਇੱਕ ਨਾ ਪਾਸ।                    (ਚੌਪਈ 16 ਮਾਤਰਾਵਾਂ)

ਇੱਕ ਟੱਬਰ ਵਿੱਚ ਕਰੇ ਮਜੂਰੀ,

ਸਾਰੇ ਖਾਂਦੇ ਕੁਟ ਕੁਟ ਚੂਰੀ।

ਹੁਣ ਖਪ-ਖਪ ਸਭ ਟੱਬਰ ਮਰਦਾ,

ਤਾਂ ਵੀ ਘਰ ਦਾ ਕੰਮ ਨ ਸਰਦਾ।

ਦੋਹਰਾ : 2 ਤੁਕਾਂ ; 13+11=24 ਮਾਤਰਾਵਾਂ

ਲੱਛਣ : ਦੋਹਰਾ ਉਹ ਛੰਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤੁਕਾਂ ਤੇ ਹਰ ਤੁਕ ਵਿੱਚ 24 ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਵਿਸਰਾਮ 13 ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਉੱਪਰ ਤੇ ਦੂਜਾ 11 ਉੱਪਰ ਹੋਵੇ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਲਘੂ, ਜਿਵੇਂ :-

ਦਿਲ ਦੇ ਕੇ ਵਿੱਦਿਆ ਪੜ੍ਹੋ

ਗੁਣ ਇਸ ਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਰ।

ਵਿੱਦਿਆ ਬਾਝ ਮਨੁੱਖ ਹੈ,

ਸਚਮੁਚ ਡੰਗਰ ਢੋਰ।

ਸੋਰਠਾ : 2 ਤੁਕਾਂ ; 11+13=24 ਮਾਤਰਾਵਾਂ

ਲੱਛਣ : ਸੋਰਠਾ ਉਹ ਛੰਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤੁਕਾਂ ਤੇ ਹਰ ਤੁਕ ਵਿੱਚ 24 ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਵਿਸਰਾਮ 11 ਮਾਤਰਾ ਉੱਪਰ ਤੇ ਦੂਜਾ 13 ਉੱਪਰ ਹੋਵੇ, ਤੁਕਾਂਤ (ਕਾਫ਼ੀਆ) ਪਹਿਲੇ ਤੇ ਤੀਜੇ ਅੰਗ ਦਾ ਮਿਲੇ ਪਰ ਦੂਜੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਅੰਗ ਦਾ ਨਾ ਮਿਲੇ, ਜਿਵੇਂ :-

"ਬੁੱਧੀ ਵਡਾ ਉਪਾਇ, ਧਨ-ਵਿਤ ਦੀ ਰੱਛਾ ਲਈ,

ਕਰਦੀ ਸਦਾ ਸਹਾਇ, ਭੀੜ ਪਏ ਦੁਖ ਟਾਲਦੀ।"

ਨੋਟ : ਸੋਰਠਾ 'ਦੋਹਰੇ ਦਾ ਉਲਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸੋਰਠੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤੇ ਤੀਜੇ ਅੰਗ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਲਘੂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਉਲਟਾ ਕਰਨ ਤੇ ਦੋਹਰਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਜਿਵੇਂ :-