4

ਲੰਡਨ

7.7.95

ਪੁਸ਼ਪੇ,

ਤੇਰਾ ਪੱਤ੍ਰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਆਸ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਇੱਟ ਦਾ ਜੁਆਬ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਪਰ ਇਹ ਆਸ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਤੇਰੇ ਪੱਤ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ 'ਚਿੱਠੀ' ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਇਹ ਇਤਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਤਾ ਮਧੁਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ਪੱਤ੍ਰ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਮੈਂ 'ਪੱਕ' ਨੂੰ ਜਾਣ-ਬੁਝ ਕੇ 'ਪੱਤਰ' ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਤੂੰ 'ਅਪਨੋਂ ਸੇ ਛੇੜ ਚਲੀ ਜਾਏ ਅਸਦ' ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਣੀ ਆਦਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਉਵੇਂ ਹੀ ਠਿੱਠ ਕਰੋਗੀ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ 'ਚਿੱਠੀ' ਅਤੇ 'ਪੱਤ' ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚਲੇ ਅੰਤਰ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ-ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਅਸ਼ੁੱਧਰਾ ਕਾਰਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪਰੀਵਰਤਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਤੇਰਾ ਪੱਟ ਪੜ੍ਹਦੀ ਗਈ ਤਿਵੇਂ ਤਿਵੇਂ ਕਾਰਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਗਿਆ।

ਇੱਕ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਣ ਨਾਲ ਕਈ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਪਾਪਾ ਅਤੇ ਬੀ ਜੀ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਘਰੋਂ ਦੂਰ ਰਹੀਆਂ ਹਾਂ: ਪਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਝਾਈ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅੰਕਲ ਦੇ ਨੇੜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਲੱਗ ਸਕਿਆ, ਜਿਹੜੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਕਲ ਨਾਲ ਏਨਾ ਨੇੜ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ? ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਹ ਅਫਸੋਸ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਇੱਕ ਘਾਟੇ ਜਿਹੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਸਾਂਝ ਦੇ ਸੁਭਾਗ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਏਨੇ ਚਿਰ ਤਕ ਵੰਚਿਤ ਰਹੀਆ ਜਦ ਕਿ ਅੰਕਨ ਜੀ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਸੁਭਾਗ ਸਦਾ ਹੀ ਸਾਡੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਸੀ।

ਖੈਰ, ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹੋ ਕਾਹਲ ਹੈ। ਕਿ ਤੂੰ ਸੁਮੀਤ ਬਾਰੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇਂ। ਤੂੰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਰੁਚਿਤ ਹੋਇਆ ਜਾਵੇ। ਮੇਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤਕ ਤੇਰਾ ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੂੰ ਤਾਂ, ਤੂੰ ਏਥੇ ਦੂਰ ਬੇਨੀ ਮੈਂ ਉਸ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਹੀ ਉਚੇਚੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਪੱਤ੍ਰ ਤੋਂ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਵੇਖੋਗੀ ਕਿ ਪਾਪਾ ਕਿੰਨੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ-