"ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਹ ਲੋਕ ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿਚਕਾਰ ਸੁੰਦਰ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੀਵਨ ਸਰਲ ਤੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਸੀ। ਦੂਜੇ ਡੰਗ ਦੇ ਭੋਜਨ ਲਈ ਭਟਕਦਾ ਫਿਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਸਲਤਨਤਾਂ ਦੀਆਂ ਉਸਾਰੀਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਲਤਨਤਾ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ, ਉਦਯੋਗਾਂ, ਵਪਾਰਾਂ, ਸੈਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਯੁੱਧਾਂ ਭਰੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੁਆਰਥ, ਕਠੋਰਤਾ, ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਚਤੁਰਾਈ ਦਾ ਵਾਧਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਹਤਾਂ ਨੇ ਸੁਆਰਥ ਵੱਸ, ਰਿਗਵੇਦ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪਿਆਰ ਨੂੰ, ਪਿਛਲੇਰੇ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਬਲੀ ਸਮੇਂ ਉਚਾਰੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਥਰਵਵੇਦੀ ਬਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੂਨਾਨ ਵਿੱਚ ਸੋਫਿਟ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸੁਆਰਥ ਦਾ ਜਾਮਾ ਪੁਆਉਣ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੁੱਢਲੇ ਯੂਨਾਨੀ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਪ੍ਰਕਿਰਤਿਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਸੁਆਰਥ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਨਿਰੋਲ ਜਗਿਆਸਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਹਾਕਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਆਰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਸਫਿਟ ਵਿਚਾਰਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਦਿਮਾਗੀ ਕਲਾਬਾਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਂਭ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਸੋਦ ਸੁਆਰਥ ਦੀ ਸੇਵਕ ਹੋ ਨਿਬੜੀ। ਸੋਫਿਟ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਸਭਵ- ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਹਰ ਸੋਚ ਅਤੇ ਹਰ ਲੈ ਦਾ ਸਥਾਨ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਸਨਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਨਿਯਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦੇ ਏਨਾ ਅਨੁਕੂਲ ਸੀ ਕਿ ਸੁਕਰਾਤ ਅਤੇ ਪਲੋਟ, ਸੋਫਿਟਾਂ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣੇ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਬਚਣਾ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੋਫਿਟਾਂ ਦੀ ਇਸ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੁਕਰਾਤ ਅਤੇ ਪਲੇਟੋ ਦੇ ਕਾਰਨ ਯੂਨਾਨੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਸਾਤਵਿਕਤਾ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ: ਇਹ 'ਸਹਿਯੋਗ-ਦਰਸ਼ਨ' ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ 'ਸਾਕਤ ਦਰਸ਼ਨ' ਬਣਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਵਿੱਚ ਸਪਾਰਟਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੱਥ ਸੀ।

"ਅੱਜ ਤੋਂ ਤਿੰਨ-ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਯੂਨਾਨ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਕਈ ਨਗਰ-ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਨਗਰ-ਰਾਜ ਦਰਸ਼ਨ, ਸਾਹਿਤ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਉੱਨਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ: ਪਰੰਤੂ ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਰਲ-ਮਿਲ ਕੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸੋਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਾ ਸਕੀ। ਯੂਨਾਨੀ ਨਗਰ-ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ਲੈਕਨੀਆ ਅਤੇ ਸਪਾਰਟਾ ਇਸ ਰਿਆਸਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਜ ਡੇਰੀਅਨ ਕਬੀਲੇ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗ-ਪਸੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਂਢੀ-ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਧੀਨਗੀ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਲੋਕ 'ਅੜੇ ਸੋ ਝੜੇ; ਸ਼ਰਨ ਪੜੋ ਸੋ ਕਰੇ ਦੇ ਧਰਮ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਜਾਂ ਅਸੂਲ ਦੇ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਆਖਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਕਤੀ- ਪੂਜ ਜਾਂ ਸ਼ਾਕਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਦੀ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਰ ਸੂਝਵਾਨ ਆਦਮੀ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਜੁ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਯੂਨਾਨੀ ਸੋਚ ਨੇ ਰਾਜਸਿਕਤਾ ਦਾ ਰਾਹ ਅਪਣਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਧਰਤੀ ਉਤਲੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

"ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਪਰਜਾ-ਤੰਤਰ ਅਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਦਾ ਅਨੋਖਾ