"ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਆਖਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਭਾ ਕਲ ਬਹੁਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੋਤਿਆ ਦੀ ਸਭਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਭਾ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ 'ਏਹਰ' ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਏਫਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਾਟਰੀ ਵਰਗਾ ਹੀ ਸੀ। ਜਦੋ ਰਾਜਾ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਦੇ ਏਕਰ ਉਸ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇਵੇ ਰਾਜੇ ਏਬਰਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਦੇ ਸਨ ਤੇ ਏਚਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵਚਨ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਓਨਾ ਚਿਰ ਰਾਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਪਾਰਟਾ ਦਾ ਇਹ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਵਿਚਿੱਤ ਵਿਧਾਨ ਲਗਪਗ ਛੇ ਸੌ ਸਾਲ ਤਕ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਧਾਰਾ ਵਿਰੁੱਧ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸੋਚ ਨਹੀਂ ਉੱਠੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੇ ਵੀ ਕਦੇ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਏਫਰਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਉੱਥਲ-ਪੁੱਥਲ ਦੇ, ਸਾਂਝੀ ਰਜ਼ਾਮੰਦੀ ਨਾਲ। ਛੇ ਸੌ ਸਾਲ ਤਕ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸੀ ਗੜਬੜ ਦੇ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿ ਲੈਕਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ।

"ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਕੁਰੂਪਤਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਂਜ ਤਾਂ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁੜੀ ਸੁਤੰਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਇਸ ਢੰਗ ਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦੀ ਅਤੇ ਜਾਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਪਰਤੂ ਹੇਲਟਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਰ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਵਾਂਗ ਯੂਨਾਨੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨਾਲੋਂ ਉਚੇਰੀ ਅਤੇ ਚੰਗੇਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਵਡੇਰਾ ਹਿੱਸਾ ਦੇ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਜਗਾ ਮਸਾਂ ਬਚਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਰੋਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਜਦਾ ਅਤੇ ਵਧਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦੀ ਵੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਦੇ ਖਤਰੇ ਵਧਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਇਹ ਕਿ ਵਧੀ ਹੋਈ ਗਿਣਤੀ ਜਮੀਨਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮੰਗਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਘਾਟਾ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਵੱਲੋਂ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਡਰ ਵੀ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਲ ਦਾ ਅਤਿਅੰਤ ਕੁੱਝਾ ਹੱਲ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਇਸ ਦੇ ਖਲਾਰੇ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਵਿੱਚ ਰੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ਅਸਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਕੇਵਲ ਦਸ ਦਿਨ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਸਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਡੇਲਟਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੇ-ਅਦਬ ਹੋਣ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜੀ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦਸ ਦਿਨ।

"ਇਸ ਖੂਨ-ਖਰਾਬੇ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਇਸ ਦੀ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ (ਜਾਂ ਇਸ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਦੇ ਸੱਚਾ ਹੋਣ) ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੀ ਹੈ: ਪਰ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਦੇ ਸਨ; ਸਗੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀਕੁਝ ਵੱਧ ਹਰ ਨਵਾਂ ਜਨਮਿਆ ਬੱਚਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਾਂ