ਜਾ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਆਣੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਬਲਵਾਨ ਸੈਨਿਕ ਬਣਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ। ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਕਮਜ਼ਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਵਕਲੀ ਥਾਵੇ ਕਾਵਾਂ-ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਖਾਣ ਲਈ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੇਵਲ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬੱਚੇ ਹੀ ਜੀਉਂਦੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਪਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇਹੋ ਪ੍ਰੇਮ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂ ਜੁ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਲੋਕ ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿਹਤਮੰਦ ਮਾਵਾਂ ਹੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

"ਸਪਾਰਟਨ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਆਣਿਆ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰੇਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸੰਗ ਹੀ ਉਹ ਮਨਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮੁਲਕਗੀਰੀਆਂ ਲਈ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਵੀਟ ਲੈਣ ਪਿੱਛੇ ਬਮਾਦਾ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਦਿ-ਅੰਡ ਜੰਗ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੰਗ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਤੇ ਵੱਖਰੇ ਕਿਸੇ ਮਨੋਰਥ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨੋ ਵੀ ਇਹ ਵਰਜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਿਸ ਕਰਮ ਦਾ ਫਲ ਜਾਂ ਮਨੋਰਥ ਜੰਗ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਉੱਕੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ। ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਹੇਲਟ ਜਾਂ ਦਾਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੀ ਹੇਲਟ ਜਾਂ ਗੁਲਾਮ ਹੋਣਾ। ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਿਰਫ ਸੈਨਿਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਲਈ ਲੜਨ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਉਸਾਰੀ ਇਸ ਸੱਚ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਇਸ ਜਾਂਗਲੀਅਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

"ਹਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਲਈ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ । ਜਿਹੜਾ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗਰਾਉਂਡਾਂ ਦੁਆਲੇ ਅਲਫ਼-ਨੰਗਾ ਤੁਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਮੀਚ ਜਾਵੇ, ਹਨੇਰੀ ਜਾਵੇ। ਵਿਆਹ ਦੀ ਉਮਰ ਤੀਹ ਸਾਲ ਸੀ, ਪਰ ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਲੁਕਵੇਂ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਸੀ, ਜੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕਵੇਂ ਰੱਖ ਸਕੇ ਤਾਂ। ਨਾ ਰੱਖ ਸਕਣ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦੰਡ ਬਹੁਤ ਕਠੋਰ ਸੀ। ਬੱਚੇ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਮੁੰਡੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਨ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਤੀ ਤੋਂ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਆਦਮੀ ਕੋਲ ਔਲਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਸੀ। ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਰਾਜਸੀ, ਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਮਰਜੀ ਨਾਲ ਉਹ ਕਿਸੇ ਸੇਵਾ ਦਾ ਭਾਰ ਚੁੱਕੀ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਰਨਾ ਜੇਤੂ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ ਅਤੇ ਭਗੋੜੇ ਜਾਂ ਬੁਜਦਿਲ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਉਹ ਮੁੜ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਮਰ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕਲੱਬ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ।

"ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕੇ ਕੋਈ ਬਹਿਰੀ ਬਹੁਤਾ ਗਰੀਬ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਮੀਰ ਅਮੀਰ ਹੋਣ ਦੇ ਅਵਸਰ ਘੱਟ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਬਾਰ, ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਹੇਲਟ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਉਹ ਮੁਕੱਰਰ ਕੀਤੀ ਜਿਨਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਜੁ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਸਾਰੇ ਨਗਰਿਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਖਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੇ ਸਨ।

"ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਮ-ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸਪਾਰਟਾ ਵਿੱਚ ਫਿਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਨਗਰ-ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਜਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਕੇਵਲ ਸੈਨਿਕ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੇਲਟ (ਗੁਲਾਮ) ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕੋਈ ਹੇਲਟ ਉਚੇਚੀ ਬਹਾਦਰੀ ਕਾਰਨ ਨਾਗਰਿਕ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।

"ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਗਹਿਣੇ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਧਨ ਸੰਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਾਦਗੀ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਏਨੀ ਸਾਦਗੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ ਜਾਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਯੂਨਾਨ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਭਿਅਤਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਸਾਇੰਸ, ਕਵਿਤਾ, ਨਾਟਕ , ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਭਵਨ-ਨਿਰਮਾਣ ਆਦਿਕ ਅਨੇਕਾਂ ਸੰਗਾਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਪਾਰਟਾ ਦਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਯੋਗਦਾਨ ਨਹੀਂ। ਕਮਲ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਚੇਚੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੂਖ਼ਮ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗੀ ਰੋਗ ਕਹਿ ਕੇ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਮਤਾ ਆਦਿਕ ਕੋਮਲ ਭਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਮ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਵ-ਜਨਮਿਆਂ ਨੂੰ ਖੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਉਦਾਸ ਜਾਂ ਕਰੁਣਾਤੁਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਰੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਸੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਕਾਇਰਾਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇਸਤ੍ਰੀ ਗੌਰਵ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ੍ਰ ਜਾਂ ਪਤੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਕਾਰਨ ਘਿਰਣਾ ਕਰਨਾ, ਕਿਸੇ ਇਸਤੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

"ਸਪਾਰਟਨ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਜੰਗ ਦੀ ਭੱਠੀ ਲਈ ਬਾਲਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਕਈ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਮੰਨੀ ਜਾਦੀ ਸੀ। ਨਾਗਰਿਕ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਹ ਪਤੀ ਦੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਵੀ ਮਰਦਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਜਿਮਨਾਸਟਿਕ ਆਦਿਕ ਕੁੜੀਆਂ ਮੁੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਗਨ। ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਮਨੋਰਥ ਸੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਪੀੜ ਝੱਲਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਉਣਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨੇਮ ਅਤਿਅੰਤ ਕਠੋਰ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਜੰਗ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਮਨੋਰਥ ਮੰਨ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਛੇ ਸੌ ਸਾਲ ਤਕ ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਰਹੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ 371 ਪੂ.ਈ. ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਗਰ-ਰਾਜ ਬੀਬਜ਼ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਸਪਾਰਟਾ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਸਤਾ ਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਅੰਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

"ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਈਕਰਗਸ ਨਾਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇਵੀ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਸਪਾਰਟਾ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯੂਨਾਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਪਲੂਟਾਰਕ ਨੇ ਲਾਈਕਰਗਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਪਲੂਟਾਰਕ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵੇਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰੂਸ ਅਤੇ ਨੀਸ਼ (ਨੀਤਸ਼ੇ) ਇਸ ਤੇ ਉਚੇਚੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਵੀ ਪਲੂਟਾਰਕ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜਿਆ ਹੈ। ਪਲੇਟੋ ਜਾਂ ਅਫ਼ਲਾਤੂਨ