ਧਾਰਮਿਕ ਮਰਿਆਦਾ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਇਆ। ਪਾਇਥਾਗੋਰੀਅਨਾਂ ਨੇ ਮੂਲ ਉਕਤੀ 'ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਸਤੂਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਹਨ' ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਬੇਲਨਾਕਾਰ ਮੰਨ ਕੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਧਰਤੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਗੋਂ ਆਪ ਇਕ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜੋ ਅਗਨੀ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੇ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਮੱਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਕਾਪਰਨਿਕਸ ਨੇ ਪਾਇਥਾਗੋਰਸ ਤੋਂ 20 ਸਦੀਆਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਪਾਇਥਾਗੋਰੀਅਨ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ।²⁰

ਈਲੀਆਟਿਕ ਸਿਧਾਂਤ: ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਸਕੂਲ

ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਪੈਰਾਮੀਨਡੀਜ਼, ਜ਼ੀਨੋ, ਜ਼ੀਨੋਫੇਨੀਜ਼ ਅਤੇ ਮੈਲੀਸਸ ਸਨ। ਇਹ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵੀ ਪੰਜਵੀਂ-ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਈ. ਪੂ. ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤਕ-ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਲੀਨ ਰਹੇ। ਇਸ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇ ਦਾ ਨਾਮਕਰਨ ਇਟਲੀ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼ਹਿਰ ਈਲੀਆ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਯੂਨਾਨ ਤੋਂ ਇਟਲੀ ਗਏ ਤੇ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਲੱਭਤਾਂ ਲਈ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਅਨੇਕਤਾ ਤੇ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਤੇ ਨਿਹੋਂਦ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਚਿੰਤਕ ਮਨੁੱਖੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਤੇ ਪਰਮ ਸੱਤਾ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਰਾਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੂਰਵ ਸੁਕਰਾਤ ਕਾਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮਾਣੂਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਿਕਰ ਬਿਨਾਂ ਗੱਲ ਅਧੂਰੀ ਹੀ ਰਹੇਗੀ। ਲਿਊਸਿਪਸ ਅਤੇ ਡੈਮੋਕ੍ਰਿਟਸ ਇਸ ਮੱਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿੰਤਕ ਸਨ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡੈਮੋਕ੍ਰਿਟਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣੇ ਰਹੇ। ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬਹੁਤੱਤਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਹੇਰਾਕਲੀਟਸ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਭੌਤਿਕ ਇਕਾਈ ਕਿਹਾ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸਥਾਈ ਭੌਤਿਕ ਸੰਰਚਨਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਹਰ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗਤੀ ਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਵਾਹਕ ਕਿਹਾ ਤੇ ਗਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕੇਂਦਰੀ ਇਕਾਈ ਮੰਨਿਆ। ਹੇਰਾਕਲੀਟਸ ਤੋਂ

ਐਮ੍ਰਿਤਕਲੀਸ ਅਨੈਕਸਾਗਰਜ ਆਦਿ ਹੋਰ ਪੱਖ