

ਪਸਾਰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਦਰਸ਼ਨ/ਗਿਆਨ ਦੇ ਸਾਥ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਸਦੀਵਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਧੀ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਭਾਂਤ ਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਿਹਾ ਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਨਿੱਠ ਕੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਗਿਆਨ ਉਸ ਲਈ ਸਵੈ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬੌਧਿਕ ਅਭਿਆਸ ਸੀ। ਸਵੈ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜੂਝਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋਣ ਲਈ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਸੁਕਰਾਤ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਾਹਕ ਵੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਤੱਕ ਦੇ ਅਮਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਸਾਕਾਰ ਰੂਪ ਦੇਖਣਾ ਉਸਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਤੱਕ ਗਿਆਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਕਲਪਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਵਿਹਾਰ, ਕਿਰਦਾਰ ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਥਾਪਿਤ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਤਾਂ ਸੋਖੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸੂਚਨਾ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੇ ਸਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੰਨਿਆ ਪਰ ਪ੍ਰਰੱਖਣ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਰਸਤਾ ਕਿਹਾ। ਇਸਦੀ ਉਦਾਹਰਣ 'ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ' ਨਾਮੀ ਸੰਵਾਦ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਤਿਕੋਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:
ਜਿਵੇਂ ਤਿਕੋਨ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨ ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਰੂਪ ਹੈ, ਇਹ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿਚ ਚਾਰ-ਭੁਜਾਵਾਂ ਵਾਲੀ ਅਕ੍ਰਿਤੀ ਤਿਕੋਨ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਕਰ ਸੱਚ, ਨਿਆਂ, ਧਰਮ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਬਹਾਦਰੀ ਆਦਿ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਤੈਅ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਸੋਚੋ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਧਰਮ ਹੀ ਕਹਾਂਗਾ।
ਉਸਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ