

ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਘੜੇ ਜਾਣ ਦੇ ਅਮਲ ਤੋਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਹੋਣ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਿਆਂ, ਧਰਮ, ਸੱਚ ਤੇ ਸਦਾਚਾਰ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਸਕਣਗੇ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਉਹ ਬਣੇ-ਬਣਾਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਲਈ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਜ਼ੀਨੋਫੋਨ ਦੇ ਸੰਵਾਦ 'ਮੇਮੋਰੇਬਿਲੀਆ' ਵਿੱਚੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਵਾਦ ਸੁਕਰਾਤ ਅਤੇ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਦ-ਚਿੰਤਕ ਯੂਥਾਈਡੇਮਸ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਕਰਾਤ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:
"ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।" ਯੂਥਾਈਡੇਮਸ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, "ਬਿਲਕੁਲ ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤਾਂ ਹੋਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।"
ਸੁਕਰਾਤ ਫਿਰ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ, "ਫਿਰ ਤਾਂ ਇਹ ਜਾਨਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ
ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਨਿਆਂ ਦੇ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਅਨਿਆਂ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿਚ ਆਉਣਗੇ?"
ਯੂਥਾਈਡੇਮਸ ਅਨਿਆਂ ਤਹਿਤ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਗਿਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, "ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ, ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ, ਚੋਰੀ ਕਰਨਾ ਆਦਿ ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਕੰਮ ਹਨ।"
ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਅਗਲਾ ਸਵਾਲ, "ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਸੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਅਨਿਆਂਪੂਰਣ ਕੰਮ?"
ਇਕ ਪਲ ਸੋਚ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਵਿਰੋਧੀ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਅਨਿਆਂ ਹੈ।"
ਸੁਕਰਾਤ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ, "ਕਿਸੇ ਸੈਨਾਪਤੀ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਹ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਇਮਦਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਕੈਸਾ ਕਾਰਜ ਹੋਵੇਗਾ?"
ਯੂਥਾਈਮੇਡਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਅਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।"
ਸੁਕਰਾਤ ਫਿਰ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ, “ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਕੌੜੀ ਦਵਾਈ ਖਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ 'ਤੇ ਪਿਤਾ ਵੱਲੋਂ ਉਸਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਦੇਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪਾਗਲ ਮਿੱਤਰ ਕੋਲੋਂ ਉਸਦੀ ਤਲਵਾਰ ਲੁਕੋ ਲੈਣੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਨਾ ਕਰ ਲਵੇ, ਇਹ ਧੋਖਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?""
ਯੂਥਾਈਮੇਡਸ ਲਾਜਵਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੁਕਰਾਤ ਇਸ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਅਰਧ-ਸੱਚ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਂ-ਸਥਾਨ