

ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਮਿਆਸ ਨਾਲ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਮਿਆਸ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸੁੱਖ ਕੀ ਪਦਾਰਥਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਹਨ? ਸੁਕਰਾਤ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:
ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਸਲੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ (ਜੁੱਤੀਆਂ, ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ) ਨਫ਼ਰਤ ਕਰੇਗਾ- - ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਕਿ ਚਿੰਤਨ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ?
ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਰੀਰ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਆਤਮਾ ਵੱਲ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਆਪਣੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਖਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।"
ਉਸਨੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਿੱਥੇ ਆਤਮਾ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿਸਰੋ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਕਥਨ ਵਿਚਾਰਾਂ ਉੱਪਰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਬੰਦਿਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਆਤਮਾ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੇ 'ਫੇਡੋ' ਸੰਵਾਦ ਵਿਚਲੇ ਮੌਤ ਸੰਬੰਧੀ ਚਿੰਤਨੀ ਕਥਨ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਓਤ-ਪੋਤ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ
ਹਨ:
ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਉੱਪਰ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਫੈਲਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਗਲਤ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਦੇਵ-ਨਿੰਦਾ ਰਾਹੀਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ ਹੈ। ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਐਸੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਜੋਂ ਉਭਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਖੰਡਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਚਾਲਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਪਰਮ ਸੱਚ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ