

ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਆਤਮਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵਸਦੀ ਹੈ, ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਪਰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਾਉਂਦੀ ਆਤਮਾ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਈ ਸੰਵਾਦਾਂ ਵਿਚ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਵਸਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਪ੍ਰਬੰਧ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਨੇਕੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਯਕੀਨ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਹੌਸਲਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਇਕ ਸੰਵਾਦ ਵਿਚ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, "ਮੈਂ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸੱਚ ਨੂੰ ਖੋਜ ਰਹੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਪਰਲੋਕ ਤੱਕ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।" ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਏਥਨਜ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, "ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੁਰਾਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿਓ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਤੋਬਾ ਕਰ ਲਵਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਦਰਸਾਏ ਫ਼ਰਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂਗਾ।"
ਨੇਕੀ ਅਤੇ ਸਦਾਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਬਿਹਤਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਪੱਖ ਹੈ। 'ਮੇਨੋ' ਨਾਂ ਦਾ ਸੰਵਾਦ ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਨੇਕੀ/ਨੈਤਿਕ ਵਿਹਾਰ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਬੂਹਾ ਕਿਹਾ। ਉਸਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਨ ਹੈ 'ਨੇਕੀ ਹੀ ਗਿਆਨ ਹੈ' (Virtue is Knowledge)। ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਰਵੋਤਮ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੀਣ ਦੀ ਕਲਾ ਸੁਕਰਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਨੇਕੀ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਨੇਕੀ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਸ਼ੁੱਧ ਮਨਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਨੇਕੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਥਨ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਵੀਰਤਾ, ਤਿਆਗ, ਸੰਜਮ, ਹੌਸਲਾ ਆਦਿ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸ਼ੋਧ ਤੇ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਦ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸ਼ੁਭ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਗਿਆਨ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੇ ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਸਮਾਨਅਰਥੀ ਕਿਹਾ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ "ਗੁਲਾਮੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਾਲ ਕੋਠੜੀ ਵਿਚ ਤਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਬਲਕਿ ਗੁਲਾਮੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਾਰਾਵਾਸ ਦਾ ਬੂਹਾ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਧੱਕ ਕੇ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ, ਜਦਕਿ ਇਹ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਅਗਿਆਨਤਾ ਹੀ ਗੁਲਾਮੀ ਹੈ।"
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਰਾਤ ਨੀਤੀ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਥਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੋਫਿਸਟਾਂ ਨੇ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਮਰਿਆਦਾਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸੁਕਰਾਤ ਇਸਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਹੀ-ਗਲਤ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਵੰਡ ਦੀ ਥਾਂ ਸੰਦਰਭ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 'ਰਿਪਬਲਿਕ' ਵਿਚ ਉਹ ਔਰਤ-ਮਰਦ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। 'ਰਿਪਬਲਿਕ' ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਜਿਹਾ