ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਨਿੰਦਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਸਦੀ ਵਿਧੀ ਵਿਅੰਗ ਦੀ ਵਿਧੀ ਸੀ। ਉਹ ਅਗਿਆਨੀ ਹੋਣ ਦੀ ਵਿਡੰਬਨਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਗਿਆਨ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਸਨ। ਸੁਕਰਾਤ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾ ਕੇ ਉਸਦੀ ਖਿੱਲ੍ਹੀ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਦੇ ਸਦਾਚਾਰੀ ਫ਼ਰਜ਼ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਸੁਕਰਾਤ ਵਿਰੁੱਧ ਤੁਹਮਤ ਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਰਾਹੀਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਲੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਨਿੰਦਕ ਹੈ ਤੇ ਨਵੇਂ ਦੇਵਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਅਨੇਕ ਮਿਸਾਲਾਂ ਉਸਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਉਦਾਹਰਣ ਯੂਥਾਈਫ਼ਰੋ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਸੰਵਾਦ ਹੈ:
- ਸੁਕਰਾਤ: ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇਹ ਤਾਂ ਦੱਸ ਕਿ ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਸੱਚੀਂ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵਰਣਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੱਚ ਹੋਣਗੀਆਂ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਖ਼ੁਦ ਦੇਵਤਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ
ਹਾਂ।
- ਯੂਥਾਈਫਰੋ: ਹਾਂ ਸੁਕਰਾਤ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ।
- ਸੁਕਰਾਤ: ਤਾਂ ਤੂੰ ਸੱਚੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਲੜਾਈ ਵੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਤਿੱਖੀ ਨਫ਼ਰਤ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਤਾਂ ਕੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਹ ਕਥਾਵਾਂ ਸੱਚ ਹਨ?
- ਯੂਥਾਈਫਰੋ: ਬਿਲਕੁਲ, ਹੋਰ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇ ਜੋ ਮੈਂ ਸੁਣਾਵਾਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦੰਦਾਂ ਥੱਲੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਦਬਾ ਲਓਗੇ।
- ਸੁਕਰਾਤ: ਉਹ ਕਦੇ ਫੇਰ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਸੁਣਾਈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਦੱਸ ਕਿ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕੀ ਹੈ? ਇਸਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਤੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ
