ਦਫ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਹ ਕਹੋ ਕਿ ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਦਫ਼ਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਲਤ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਆਤਮਾ ਵਿਚ ਵੀ ਬੁਰਾਈ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸੂਰਜ ਢਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜ਼ਹਿਰ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੀ ਉਹ ਰੋਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਨੇ ਅਨੇਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਗਾਹਲਾਂ ਕੱਢਦਿਆਂ ਤੇ ਚੀਕਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆ ਸੀ। ਸੁਕਰਾਤ ਸ਼ਾਂਤ ਰਿਹਾ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਕ ਪਿਆਲਾ ਤਸ਼ਤਰੀ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਆ ਗਏ। ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, "ਮੈਂ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ?" ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਇਸਨੂੰ ਪੀ ਲਓ ਤੇ ਟਹਿਲਦੇ ਰਹੋ ਜਦ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਭਾਰੀ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਲੇਟ ਜਾਣਾ। ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਆਪਣੇ ਦੇਵਤੇ ਲਈ ਆਹੂਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ ਤੇ ਕਿਹਾ, "ਹੇ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਮੇਰੀ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਸੁਖਮਈ ਹੋਵੇ।" ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੁੱਖ ਕੇ ਸਾਰਾ ਜ਼ਹਿਰ-ਪਿਆਲਾ ਪੀ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਉਤੇਜਿਤ ਹੋਏ ਪਰ ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।

ਸੁਕਰਾਤ ਟਹਿਲਣ ਲੱਗਾ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਟਹਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਜਦ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪੈਰ ਭਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਸਿੱਧਾ ਬਿਸਤਰ 'ਤੇ ਲੇਟ ਗਿਆ। ਜ਼ਹਿਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਈ ਭਾਗ ਦਬਾ ਕੇ ਰੱਖੇ। ਸੁਕਰਾਤ ਨੇ ਮੂੰਹ ਢਕ ਲਿਆ ਤੇ ਕੁੱਟੋ ਨੂੰ 'ਐਸਕਲੇਪਿਯਸ' ਦੇਵਤੇ ਲਈ ਇਕ ਮੁਰਗੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਦਾ ਯਾਦ ਕਰਵਾਇਆ।

ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਠੰਢਾ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸਭ ਨੇ ਦੇਖ ਲਿਆ ਕਿ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਆਤਮਾ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਏਥਨਜ਼ ਨਗਰ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਦੀਵੇ ਜਗ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਪਰ ਗਿਆਨ ਦਾ ਉਹ ਸੂਰਜ ਅਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਿਰ ਉਦੈ ਹੋਣਾ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਗਿਆਨ ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਚਾਨਣ ਭਰਨਾ ਸੀ। ਫੇਡੇ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਪਲੈਟੋ ਨੇ ਉਸਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਜੋਂ ਲਿਖੇ ਸਨ:

          ਐਚੇਕ੍ਰਾਟਿਸ, ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਅੰਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਸਿਆਣਾ, ਇਨਸਾਫ਼ ਪਸੰਦ ਤੇ ਸਰਵੋਤਮ ਇਨਸਾਨ ਸੀ ਸੁਕਰਾਤ!!

ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਸਫ਼ਰ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਗਿਆਨ, ਦਰਸ਼ਨ ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਨੇ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ 'ਤੇ ਛਾ ਜਾਣਾ ਸੀ।