ਯੂਰਪ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ।        ਇਹ ਕਾਰਜ ਅਰਥ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਆਧੁਨਿਕ ਤਰਕਵਾਦੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਅਰਬ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਹੋਂਦ 'ਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਰਾਸੈਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੂਰਵ ਈਸਾ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਖੋਜ ਕੱਢਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਵੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਵੱਡਮੁੱਲਾ ਕਾਰਜ ਹੋਇਆ। ਅਲਕਾਜ਼ੀ, ਅਲਹਸਨ, ਅਲ ਫ਼ਰਾਂਕੀ, ਇਬਨੇ-ਸੀਨਾ, ਅਲਗਯਾਲੀ, ਅਬੂਬਕਰ, ਅਵੇਮਪਾਕ, ਅਲਫੇਟਰਾਜੀਅਸ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਨਾਂ ਜਿਸਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਚਿੰਤਨ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਇਬਨੇ ਰੁਸ਼ਦ ਹੈP ਇਬਨ ਰੁਸ਼ਦ ਨੇ ਪਲੈਟੋ ਤੇ ਅਰਸਤੂ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਗਿਆਨ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੇ ਯੂਰਪ ਦੀ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡਾਂ ਤੇ ਬੇਜਾਨ ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਅਧਰਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ। ਰੋਜਰ ਬੇਕਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਰਸਤੂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਤੇ ਅਰਸਤੂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਇਬਨ ਰੁਸ਼ਦ ਨੇ'। ਅਨੀਥੀਅਨ (ਯੂਨਾਨੀ) ਸਭਿਅਤਾ ਦੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅਰਬੀ ਖਲੀਫ਼ਿਆਂ ਨੇ ਖਿੜੇ-ਮੱਥੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭਵਿਚ ਈਸਾਈ ਚਰਚ ਦੀ ਕੱਟੜਤਾ ਤੋਂ ਅੱਕੇ ਸੁਕਰਾਤ ਤੇ ਪਲੈਟ ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਰੋਮ ਤੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਫ਼ਾਰਸ ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਲਾਵਤਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਲੀਫ਼ਿਆਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਮਿਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾ ਕੇ ਨਵੇਂ ਗਿਆਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤਾਂ ਖਲੀਫ਼ਿਆਂ ਨੇ ਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ਰੋਮਨ ਸਾਮਾਰਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੰਥ ਮੰਗਵਾਏ। ਅਰਬੀ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਇਆ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਜੋਂ ਇਸਲਾਮੀ ਜਗਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਈਆਂ। ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਚਿੰਤਨੀ ਵਿਰਾਸਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਰਹੱਦਾਂ ਉਲੰਘ ਕੇ ਅਰਬ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਸੂਫ਼ੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਆਤਮਾ ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸੰਬੰਧੀ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਪਲੈਟੋ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਅਰਬੀ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਪੱਧਤੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇਹੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 'ਨਵ-ਅਫ਼ਲਾਤੂਨਵਾਦ' (Neo-Platonism) ਅਖਵਾਇਆ। ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ