

ਥਾਂ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਮਿਲੀ।
ਮੱਧ ਕਾਲ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿਚ ਸੰਤ ਅਗਸਟੀਨ ਨੇ ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ ਈਸਾਈਅਤ ਦੀ ਅਗਾਊਂ ਪੈੜ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸਨੇ ਪਲੈਟੋ ਦਾ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲਿਆ। ਕੁਝ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਇਨਸਾਨ ਵਜੋਂ ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਅਨਿਆਂ ਕਿਹਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ 'ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ' ਵਿਰੁੱਧ ਉੱਠੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਵਿੱਤਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ ਚਿਤਰਿਆ ਤੇ ਈਸਾਈਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਈਸਾਈਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਚਰਚ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਤੇ ਲੋੜਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇ ਕੇ ਉਸਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੇਕੀ (Virtue) ਦੀ ਵੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਧਾਰਮਿਕ ਨੈਤਿਕਤਾ ਲਈ ਸੁਖਾਵੇਂ ਨੇਕੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਨੇਕੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਦਸ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਯੂਰਪ ਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਈਸਾਈ ਮੱਤ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਬਿੰਬ ਪਰਮਾਰਥ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਸੰਕਟ ਭੋਗਦੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵਾਲਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੱਧਕਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਚਿੰਤਕਾਂ ਨੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸੁਕਰਾਤ ਵੱਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਤਵੱਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਰਵੱਈਆ ਪੰਦਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਅਫ਼ਲਾਤੂਨਵਾਦ ਦੇ ਪੁਨਰ ਉਭਾਰ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਇਸਲਾਮੀ ਚਿੰਤਕਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਸੂਫ਼ੀ ਸਾਧਕਾਂ ਨੇ ਸੱਤਵੀਂ-ਅੱਠਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਜੀਵਾਤਮਾ-ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਲਈ ਨਵ ਅਫਲਾਤੂਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜੋ ਸੂਫ਼ੀਅਤ ਦੇ ਪਸਾਰ ਨਾਲ ਅੱਧੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਇਸਲਾਮੀ ਰਹੱਸਵਾਦ ਦੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਛਾਪ ਸੀ ਤੇ ਸੁਕਰਾਤ ਜਾਂ ਪਲੈਟੋ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਉੱਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪਈ।
ਉੱਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀਗਲ, ਕਿਰਕੇਗਾਰਦ ਅਤੇ ਨੀਤਸ਼ੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ। ਹੀਗਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ 'ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ' ਜੋ 1805-06 ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਵਿਚ ਸੁਕਰਾਤ ਨੂੰ ਦੋ ਸਮਾਂਤਰ ਨੈਤਿਕ ਪੱਧਤੀਆਂ ਵਿਚ ਪਿਸਦਾ ਦੁਖਾਂਤਕ ਬਿੰਦੂ ਕਿਹਾ। ਸੁਕਰਾਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਯੂਨਾਨ ਵਾਸੀ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਨੈਤਿਕ ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਪਾਂਧੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ