ਤੇ ਅੰਤ ਏਕੀਸ਼ਵਰਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਇੰਜ ਪੁਰਾਣੇ ਭੌਤਿਕਵਾਦ ਦਾ ਨਿਖੇਧ ਵਿਚਾਰਵਾਦ ਨੇ ਕੀਤਾ ਤੇ     ਵਿਚਾਰਵਾਦ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਭੌਤਿਕਵਾਦ ਉੱਭਰਿਆ। ਇਹੀ ਨਿਖੇਧ ਦੇ ਨਿਖੇਧ ਦਾ ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਦੀ ਮੁੜ-ਸਥਾਪਤੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਭੌਤਿਕਵਾਦ ਦੀ ਸਥਾਈ ਨੀਂਹ ਵਿਚ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸਵਾਦ ਵੀ ਪਿਆ ਹੈ।

ਏਂਗਲਜ਼, ਸੁਕਰਾਤ ਤੇ ਅਰਸਤੂ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਪਦਾਰਥ ਮੰਨਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚਿੰਤਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਮੂਲ ਤੱਤ ਨਾ ਮੰਨਣ ਕਾਰਨ ਆਲੋਚਨਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਲੀਹ ਪਾੜਵੀਂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਕਾਰਨ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਆਧੁਨਿਕ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਨੂੰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਿਰਤ ਦੀ ਲੁੱਟ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤਲਾਸ਼ਦਿਆਂ ਮਾਰਕਸ ਤੇ ਏਂਗਲਜ਼ ਸੁਕਰਾਤ ਤੱਕ ਜਾ ਅੱਪੜਦੇ ਹਨ।

20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤੇ ਉੱਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਨਵੇਂ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਬਹਿਸ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਰਾਜ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ-ਵਿਵਸਥਾ ਜਾਂ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨਿਰੰਕੁਸ਼ਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਬਹਿਸ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਲਿਓ ਸਤਰਾਸ, ਹੱਨਾਹ ਅਰਡੈਂਟ ਤੇ ਕਾਰਲ ਪੋਪਰ ਵਰਗੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਨਵੇਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ। ਸਾਰਤਰ ਸੁਕਰਾਤ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਬੌਧਿਕ ਲਾਲਸਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ 'ਮੈਡਨੈੱਸ ਐਂਡ ਸਿਵੀਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ' ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਮਿਸ਼ੇਲ ਫੂਕੇ ਨੂੰ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ 'ਸਵੈ-ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ' ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੀ. ਈ. ਮੂਰ ਤੇ ਬਰਟਰੰਡ ਰਸਲ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਕਰਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖਣ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮਝਕਾਰੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਲਗਭਗ ਚੌਵੀ ਸਦੀਆਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਾਰਥਕ ਬਣੇ ਰਹਿਣਾ ਇਹ ਸਾਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦੁਆਲੇ ਸਰਗਰਮ ਸਦੀਵੀ ਮਸਲੇ ਸਨ।

ਇਸ ਸਾਰੀ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਸਿੱਟਾ ਇਹੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਕਰਾਤ ਚਿੰਤਨ