"ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਮਾਰ ਇਕ ਵਾਰ, ਪਰ ਹਰਫ਼ ਦੀ ਮਾਰ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ।" ਸ਼ਾਹ ਬਖ਼ਸ਼ ਨੇ ਆਖਿਆ।

***

3

ਸ਼ਾਹ ਬਖ਼ਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੇ ਤੁਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਹਦਾਇਤ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਰੂਪ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਰੂਪਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਗੇ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੋੜੇ ਚਾਹੇ ਤੇਜ਼ ਦੌੜਦੇ, ਚਾਹੇ ਹੌਲੀ ਚੱਲਦੇ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਖੁਰਾਂ ਨਾਲ ਧੂੜ ਦੇ ਬੱਦਲ ਉਡਾਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ, ਬੜੀ ਬਰੀਕ ਅਤੇ ਹਰ ਥਾਵੇਂ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਧੂੜ। ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਿਆ ਚਾਹੇ ਹਾਲੇ ਇਕ ਘੜੀ ਹੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਹਵਾ 'ਚ ਸ਼ੀਤਲਤਾ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਧੁੱਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਧੂੜ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਦੇ ਲੜਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢਕ ਲਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਕ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਗੱਡੇ ਆਪਣੀ ਹੌਲੀ ਚਾਲ ਚੱਲਦਿਆਂ ਵਿਪਰੀਤ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਗੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿੱਕਣ ਵਾਲਿਆਂ 'ਚ ਕੁਝ ਸੁੱਤੇ ਜਿਹੇ, ਕੁਝ ਹੁੱਕਾ ਪੀਂਦੇ ਦਿਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਸ ਕਾਫ਼ਲੇ ਦੇ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕ ਘੋੜ-ਸਵਾਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਦਸਤਾ ਵੀ ਚੱਲਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦ ਵੀ ਕੋਈ ਕਾਫਲਾ ਜਾਂ ਗੱਡਾ ਰਸਤੇ 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ। ਉਂਝ ਇਹ ਸੜਕ ਨਾਮ ਦੀ ਹੀ ਸੀ। ਬਸ ਗੱਡਿਆਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਆਉਣ ਜਾਣ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸੁੱਕੇ ਖੇਤਾਂ, ਮੈਦਾਨਾਂ 'ਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਇਕ ਚੌੜਾ ਜਿਹਾ ਰਸਤਾ। ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਗਲਾਂ 'ਚ ਪਾਈਆਂ ਟੱਲੀਆਂ ਦੀ ਟਨ-ਟਨ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੀ ਨੀਰਸਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਦੀ ਜਾਪ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰੋਂ ਲੰਘਦੇ ਤਾਂ ਤੀਵੀਆਂ ਸਿਰ 'ਤੇ ਘੜੇ ਚੁੱਕੀ ਕਿਸੇ ਮਿੱਠੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਖੂਹ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਜਾਂਦੀਆਂ ਜਾਂ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਦਿਸਦੀਆਂ। ਅੱਧ ਨੰਗੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਹਨੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਦੌੜਦੇ ਖੇਡਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ।

ਦੋ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਘੋੜੇ ਦੁੜਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਦਵਾਉਣ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਹੌਲੀ ਕਰ ਲਈ। ਰਸਤੇ 'ਚ ਦਲੇਰ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਰੂਪ ਕੌਰ ਵੱਲ ਤੱਕਦਿਆਂ ਉਸ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਘੋੜਾ ਦੁੜਾਉਣ ਲੱਗਦਾ। ਇਸ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕੁੜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਲੇਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਇਸ ਸਫਰ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਾ ਸਾਥ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਅਤੇ ਸੁਖਦਾਈ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਰੂਪ ਕੌਰ ਹੁਣ 'ਰੂਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਦ ਉਹ ਇਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਘੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ