ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੜਾਈਆਂ ਖਤਮ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜੰਗ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।“

"ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਮੁਲਤਾਨ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।“ ਸ਼ਾਹ ਬਖਸ਼ ਬੋਲਿਆ, “ਲੜਾਈ ਚ ਜਿੱਤ ਹਾਰ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਸਲੀ ਹਾਰ ਉਹ ਜਦੋਂ ਕੌਮਾਂ ਹਿੰਮਤ ਹਾਰ ਜਾਣ।“

‘ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਕੋ ਖਦਸ਼ਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ, ਕਿ ਕਿਤੇ ਐਨ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਇਹ ਮੂਲ ਰਾਜ ਵੀ ਫਰੰਗੀਆਂ ਨਾਲ ਸੁਲਾਹ ਨਾ ਕਰ ਲਵੇ, ਜਾਂ... ਜਾਂ ਡੋਗਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਕ ਕਰੋੜ ਰੁਪਈਆ ਦੇਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਨਿਵਾ ਦੇਵੇ।“

ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਬਖਸ਼ ਦੀ ਇਸ ਟੋਲੀ ਤੋਂ ਬੇਖਬਰ ਚਾਰ ਪੰਜ ਪਠਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵਿੱਥ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਅਰਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਬੈਠੇ ਸੁਣਦੇ ਰਹੇ। ਫੇਰ ਉੱਠ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਣ ਖੜੇ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਕੁਝ ਘਬਰਾਇਆ। ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅਤੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਬੰਦੂਕਾਂ ਵੀ ਲਮਕਦੀਆਂ ਦਿਸ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਅਤੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਤੇ ਮਿੱਤਰਤਾ ਵਰਗੇ ਭਾਵ ਵੇਖ ਕੇ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਬੋਲਿਆ।

"ਆਓ ਖਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਪਰਸ਼ਾਦੇ ਛਕੋ।"

"ਅਸੀ ਖਾਣਾ ਖਾ ਕੇ ਆਰਾਮ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਤੋਂ ਮੁਤਾਸਰ ਹੋ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਆ ਗਏ।"

"ਆਓ ਬੈਠੋ । ਤੁਹਾਡਾ ਇਸਮਸ਼ਰੀਫ?" ਸ਼ਾਹ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।

"ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਅਹਿਮਦ ਖੋਖਰ ਹੈ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਹ ਮਮਦਾਦ ਕਾਠੀਆ। ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਕਾਠੀ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਦੰਦ ਖੱਟੇ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਇਸੇ ਹੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ। ਖੋਖਰਾਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋਵੋਗੇ। ਖੋਖਰਾਂ ਨੇ ਹੀ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਅਤੇ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਸਨ। ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰੇ ਜਸਰਤ ਖੋਖਰ' ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ?”

"ਹਾਂ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ।" ਸਾਹ ਬਖ਼ਸ਼ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, "ਉਹ ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਤੱਕ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਹੱਥੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਾਈ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਦੱਸੋ ਕਿ ਹੁਣ ਕੀ ਇਰਾਦਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ?"

"ਅਸੀਂ ਜਾਨ ਦੇ ਦੇਵਾਂਗੇ ਪਰ ਫਰੰਗੀ ਦੇ ਪੈਰ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਜੰਮਣ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗੇ ।" ਅਹਿਮਦ ਖੋਖਰ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ।

ਫੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ' ਹੀ ਇਕ ਸਿੱਖ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਜਿਸ ਨੇ ਫਰੰਗੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੇ ਫਰੰਗੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਆ ਕੇ ਪਨਾਹ ਲਈ।