ਹਮਲਾ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਹੁੰਦਾ, ਜਿੱਥੇ ਫਰੰਗੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰਫ ਅੱਠ-ਦਸ ਹਜਾਰ ਸਿਪਾਹੀ ਸਨ। ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਫਰੰਗੀਆਂ ਦੇ ਉਹ ਲਾਹੂ ਲਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਉਸ ਨੱਸਕੇ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਕ ਦੋ ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਮੰਦੇ ਆਦਮੀ ਸਾਰੀ ਜੰਗ ਦਾ ਹੀ ਨਕਸ਼ਾ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।“
“ਜੰਗ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਮੁਸਤਕਬਿਲ ਦਾ ਵੀ।”
***
9
ਮਿਸਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠਾਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਮੈਦਾਨ 'ਚ ਆਣ ਖੜੇ ਹੋਏ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ-ਫਰੰਗੀਆਂ ਦੇ ਅਹਿਦਨਾਮੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ 'ਚ ਸੀ। ਜਦ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਫਰੰਗੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਤੁਰ ਪਈ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਕੁਝ ਅੱਗੇ ਵਧੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਟੋਭੇ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਮੋਰਚੇ ਸਾਂਭ ਲਏ।
ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ ਦੋਵੇਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਨ। ਸਮਤਲ ਰੇਤਲੀ ਧਰਤੀ, ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਕੰਡੇਦਾਰ ਝਾੜੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 'ਚ ਲੁਕੇ ਗਿੱਦੜ ਅਤੇ ਲੂੰਬੜੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਫੌਜਾਂ ਵੱਲ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੀਆ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਨੇ ਆਪਣਾ ਤੋਪਖਾਨਾ ਅੱਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਤੋਪਖ਼ਾਨੇ ਦੇ ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ, ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪੈਦਲ ਫੌਜ। ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦਾ ਇਹ ਅਗਲਾ ਹਿੱਸਾ ਮਿਸਰ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਹੋਰ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਆਪਣੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਸਮੇਤ ਮਿਸਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਖੜੀ ਸੀ।
ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ 500 ਘੋੜ ਚੜ੍ਹਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਛਲੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਖੜਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਰੰਗੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕਾਫੀ ਪਿੱਛੇ ਖੜੀ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਫ਼ੌਜ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ।
“ਇਹ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਪਿੱਛੇ ਖੜਾ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ?” ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਖੜੇ ਦੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਖਿਆ।
"ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਜੰਗੀ ਚਾਲ ਹੋਵੇ ।"
“ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ।" ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਅਤੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਬੋਲਿਆ:
"ਖਿਮਾ ਕਰਨਾ, ਆਪਣਾ ਜਰਨੈਲ ਮਿਸਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਤਲੁਜ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਇਸ ਪਾਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਫੌਜ ਪਿੱਛੇ ਖੜੀ ਕੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ?”
"ਜਰਨੈਲ ਤੂੰ ਏ ਕਿ ਅਸੀਂ।" ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਰੋਹਬ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ। "ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਦੋਂ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ।"
