ਭਲਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੇਸ਼-ਭਗਤੀ, ਜਨਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਸਨਮਾਨ ਆਦਿ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਨਵੇਂ ਸ਼ਾਸਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਮਦਦਗਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਬਕੇ ਨੇ ਹੀ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਸਿਰੋਪਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ, ਯਾਨੀ ਸੰਨ 1847-48 'ਚ ਹਾਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਦਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਜੋ ਫ਼ਰੰਗੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਦੀਵਾਨ ਮੂਲ ਰਾਜ, ਹਜ਼ਾਰੇ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਚਤਰ ਸਿੰਘ, ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਹਾਰਾਜ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਸਨ।

ਹਰ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਵੇਖਦਾ-ਪਰਖਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗੁਣਾਂ, ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਘਾੜਿਆ ਜਾਏ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ-ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦਰੀ ਥੱਲੇ ਲੁਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ । ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਐਸੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖਾਂ ਦਾ ਜੇ ਮੋਟੇ ਅੱਖਰਾ 'ਚ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ 'ਚ ਜ਼ਰੂਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਵੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਸਕਾਂ 'ਚੋਂ ਹਾਂ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਕ ਐਸੀ ਹਸਤੀ ਸੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਐਨ ਠੀਕ ਸਮੇਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਹਾਲਾਤ ਸਾਜ਼ਗਾਰ ਸਨ। ਉਹ ਇਕ ਨਿਰਭੈ ਅਸਾਧਾਰਨ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆਂ, ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰਨ 'ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ।

ਮੇਰੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਮੁਲਤਾਨ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਦੇ ਮਾਤਹਿਤ 'ਸ਼ੁਜਾਹਬਾਦ' ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਨਾਇਕ ਉੱਚੇ ਹੌਂਸਲੇ ਤੇ ਹਿੰਮਤ ਵਾਲੇ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਅਹਿਮ ਕਿਰਦਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ-ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੰਗਨਾਮੇ ਦੇ ਲੇਖਕ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਦਾ ਪੁੱਤਰ 'ਸ਼ਾਹ ਬਖ਼ਸ਼' ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਉਲਝਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਨਾਇਕਾ 'ਰੂਪ ਕੌਰ' ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਜਾਂ ਪੋਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਤਰ ਕਲਪਿਤ ਹੈ ਜਾਂ ਵਾਸਤਵ, ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਮੈਂ ਪਾਠਕਾਂ ਉੱਤੇ ਛੱਡਦਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿ ਕੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅੱਠ ਵਿਆਹੁਤਾ ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਸਿਰਫ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ? ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਕੁੱਖੋਂ ਵੀ ਧੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ