ਜਗੀਰਦਾਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਗੜ੍ਹੀ 'ਚ ਦੋ ਮੰਜ਼ਲਾ ਉੱਚੀ ਹਵੇਲੀ ਦਿਸ ਰਹੀ ਸੀ।

ਇਕ ਖੁਲ੍ਹੇ ਵਿਹੜੇ 'ਚੋਂ ਲੰਘਿਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੀ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਨਾਥਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਧੀਆਂ ਦਿਸ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਨਾਥ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਜੋਗੀ ਦੇ ਮਰਨ 'ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਦਾਹ ਸੰਸਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਬਲਕਿ ਚੌਕੜੀ ਮੁਦਰਾ ’ਚ ਉਸ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਕਿਸੇ ਬੀਤੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਨਾਥ ਜੋਗੀ ਦੀ ਸਮਾਧ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੀ ਕੋਠੜੀ 'ਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਬਿਸ਼ ਨਾਥ (ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ) ਜੋਗੀ ਇਕ ਤਖ਼ਤ ਪੋਸ਼ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਚਿੱਟੀ ਦਾਹੜੀ, ਚਿੱਟੀ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਦੀ ਪੱਗ ਆਪਣੀਆਂ ਜਟਾਵਾਂ ਦੁਆਲੇ ਵਲੀ ਹੋਈ। ਚਿਹਰਾ ਚਾਹੇ ਪਤਲਾ ਪਰ ਰੋਹਬਦਾਰ, ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ।

ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਇਸ ਨਾਥ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਮੁਸਕਾਨ ਖਿੰਡ ਗਈ। ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਝੁਕ ਕੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇਂਦਿਆਂ ਬਿਸ਼ ਨਾਥ ਬੋਲੇ: ਐਤਕੀ ਬਹੁਤ ਚਿਰਾਂ ਬਾਅਦ ਫੇਰਾ ਪਾਇਆ ?"

"ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਫਰੰਗੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਦਾ ?"

"ਹਾਂ ਭਾਈ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਜੰਮਣਾ ਅਤੇ ਨਿੱਤ ਮੁਹਿੰਮਾਂ। ਮੈਂ ਤੇ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਫਰੰਗੀਆਂ ਹੁਣ ਲਹੌਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਛਾਉਣੀ ਪਾ ਲਈ ?"

"ਹਾਲੇ ਤੇ ਸ਼ੁਕਰ ਕਿ ਬਾਹਰ ਈ ਏ।" ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਬੋਲਿਆ। ਨਾਲ ਹੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਜ ਬਦਲਦੇ ਰਹੇ, ਗਜਨਵੀ ਆਏ, ਅਫ਼ਗਾਨ ਆਏ, ਮੁਗਲਾਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਆਇਆ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਥ ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਡੇਰੇ ਉਵੇਂ ਦੇ ਉਵੇਂ ਹੀ ਕਾਇਮ।

ਬਿਸ਼ ਨਾਥ ਨੇ ਠੰਡਾ ਜਿਹਾ ਸਾਹ ਭਰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, "ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਸੀ, ਸਭ ਠੀਕ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਾਮ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ... ਹੁਣ.... ਤੇ ਲੱਗਦਾ ਏ ਯੁੱਗ ਹੀ ਬਦਲ ਚੱਲਿਆ।" ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਬਿਸ਼ ਨਾਥ ਨੁਕਰੇ ਬੈਠੀ, ਗੰਢੜੀ ਬਣੀ ਇਕ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਲੱਗਾ।

ਕੀਰਤ ਨੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਘੁਮਾ ਕੇ ਉਸ ਪਾਸੇ ਤੱਕਿਆ। ਨਾਥ ਜੋਗੀ ਕੋਲ ਔਰਤ ਦੇ ਆਉਣ ਜਾਣ 'ਤੇ ਕੋਈ ਮਨਾਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਕੌਣ ? ਉਸ ਨੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਆਖਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਭਰੀਆਂ ਨਜਰਾਂ ਨਾਲ ਬਿਸ਼ ਨਾਥ ਵੱਲ ਤੱਕਣ ਲੱਗਾ।

''ਤੂੰ ਪਹਿਲੇ ਜਗੀਰਦਾਰ ਵਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਾਂ ਜਾਣਦਾ ਹੀ ਏ ।" ਬਿਸ਼ ਨਾਥ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗਾ, "ਚਾਹੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵੀ ਦੋ ਤੀਮੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇਕ ਦੋ ਰਖੇਲਾਂ ਬੀ, ਪਰ ਉਹ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੁਲਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਕਰਦਾ... ।"

ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਕ ਹੋਰ ਜੋਗੀ ਵੀ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਰਾ ਕੁ ਲਾਂਭੇ ਹੋ ਕੇ ਆ ਬੈਠਿਆ ਸੀ, ਤਕਰੀਬਨ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ। ਬਚਪਨ 'ਚ ਕਦੀ ਕਦੀ ਆਪਸ 'ਚ ਖੇਡਿਆ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜ ਛੇ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਹੀ ਇਹ ਇਸ ਡੇਰੇ ਚ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਕੰਨ ’ਚ ਮੁੰਦਰਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਹੁਣ