ਖੋਤੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨੱਸ ਜਾ ਛੇਤੀ ਨਾਲ, ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਖੋਤੇ ਨੇ ਅੱਗਿਓ ਪੁੱਛਿਆ, ਉਹ ਆ ਕੇ ਮੇਰੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਭਾਰ ਜਿਆਦਾ ਪਾਉਣਗੇ ਕਿ ਘੱਟ ? ਖਬਰਦਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰ ਤਾਂ ਓਨਾ ਹੀ ਰਹਿਣਾ।'' ਚੇਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ।

ਪਿਛਲੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ 'ਚ, ਯਾਨੀ ਪੰਜਾਹ ਸੱਠ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ-ਸਾਇਦ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਆਸ ਬੱਝੀ ਕਿ ਸਾਇਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੀ ਚੰਗੇ ਦਿਨ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਜਦ ਜਗੀਰਦਾਰੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਹਲ-ਵਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਬਣਾਈ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੋਟੀ ਜਾਤ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ 'ਚ ਭਰਤੀ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹਦ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ 'ਮੁੜ' ਲਾਗੂ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਦੇ ਹੱਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੂਰਤ 'ਚ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਹੁਣ ਤੇ ਇਹ ਹਾਲ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਲਿਤ ਭਰਾ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਚੰਗਾ ਜਿਹਾ ਬੂਹਾ ਲਾਉਣ ਦੀ। ਬਸ ਫੱਟੇ ਜਿਹੇ ਜੋੜ ਕੇ ਬੂਹਾ ਚੁਗਾਠਾਂ 'ਚ ਜੜੇ ਹੁੰਦੇ-ਬੂਹਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵਗਦੀਆਂ ਗੰਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ।

ਕੀਰਤ ਚੁੱਪ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਭਲਾ ਉਹ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਂਦਾ। ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵੀ ਕੀ ਬਦਲਿਆ ? ਬਲਕਿ ਮਾੜਾ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਓ ਦੱਸਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਰਾਣੀ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਖੋਹ ਲਿਆ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਟੀਂਡੇ, ਘੋੜੇ, ਹਾਥੀ ਵੀ। ਅਤੇ ਫੇਰ ਕੁਮਾਦਾਨ, ਵਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ 'ਚ ਬਹਾਦਰੀ ਵਿਖਾਉਣ ਦੇ ਇਵਜ 'ਚ ਦੱਸ ਪਿੰਡ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਿਓ ਆਪਣੀ ਜਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੀ ਥਾਵੇਂ ਜਗੀਰਦਾਰ ਦਾ ਪੱਟੀਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ।

ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਉਹ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਗੌਰਾਂ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਕਹੇਗਾ ਲਿਆ ਕਰਜਾਈ ਪਹਿਲਾਂ ਲੱਸੀ ਪਿਲਾ ਦੇ ਸ਼ੱਕਰ ਪਾ ਕੇ, ਅਤੇ ਫੇਰ...! ਕਿਨੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ, ਜਿਊਂਦੇ ਜਾਗਦੇ ਨੂੰ ਅਤੇ ਫੇਰ ਮੈਂ ਭਰਾ-ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਬਾਰੇ ਤਫਸੀਲ ਨਾਲ ਦੱਸਾਂਗਾ...।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੜੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਇਕ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਖੜਾ ਰਹਿਣ ਦਾ ਕਹਿ ਕੇ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੂਹੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਜਾ ਖੜਕਾਈ। ਬੂਹਾ ਅੰਦਰੋਂ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਹੜੇ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਉਸ ਦੀ ਬੁੱਢੀ ਬਿਮਾਰ ਭੂਆ ਇਕ ਟੁੱਟੇ ਜਿਹੇ ਮੰਜੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਪਈ ਸੀ।

"ਸਾ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਭੂਆ !"