1

ਸ਼ਹਿਰ ਲਾਹੌਰ, ਵਿਸਾਖ 1848 ਦੀ ਸਵੇਰ, ਵੀਹ ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਚਾਲ ਤੁਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਹਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਦੋ ਹੋਰ ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਘੋੜੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੀਮਤੀ ਕਪੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੇ ਆ ਰਹੇ ਘੋੜ-ਸਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਿਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਖੁਰਾਂ ਦੀ ਟਪ-ਟਪ ਸਵੇਰ ਦੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਵਾਤਾਵਰਨ 'ਚ ਇਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਵਿਘਨ ਪਾ ਰਹੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੜਕ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਵਗਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ 'ਚੋਂ ਬਦਬੂ ਨਿਕਲਦੀ ਅਤੇ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਨਾਲੀਆਂ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸੜਕ 'ਤੇ ਫੈਲਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਦਸਤੇ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਆਯੂ ਛੱਤੀ-ਸੈਂਤੀ ਵਰ੍ਹੇ ਪਰ ਤੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ। ਮੱਥੇ ਅਤੇ ਬਾਹਵਾਂ 'ਤੇ ਭਰ ਚੁੱਕੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਕਈ ਮੋਰਚੇ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ 'ਚ ਭਾਗ ਲੈ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਨੀਲੀ ਪੱਗ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ, ਲੱਕ ਨਾਲ ਇਕ ਭਾਰੀ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ 'ਚ ਲੰਮੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲਾ ਬਰਛਾ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਘੋੜੇ ਦੀ ਕਾਠੀ ਨਾਲ ਇਕ ਬੰਦੂਕ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਥੱਲੇ ਇੰਗਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਇਕ ਪਿਸਤੌਲ ਵੀ ਲੁਕਾਈ ਹੋਈ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੋਲਾਂ-ਸਤਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਮੱਸਾਂ ਛੁਟਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਕੋਲ ਇਕ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਇਕ ਢਾਲ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਥੱਲੇ ਇਕ ਪਿਸਤੌਲ ਲੁਕਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਇਸ ਦੇ ਮਾਮੇ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

ਬਜਾਰਾਂ-ਗਲੀਆਂ 'ਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਜਦ ਇਹ ਕਾਫਲਾ ਉੱਚੀਆਂ ਮੀਨਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਮਸੀਤ ਦੇ ਲਾਗੇ ਇਕ ਹਵੇਲੀ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਲੰਘਿਆ ਤਾਂ ਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁੱਤੇ ਸਿੱਧ ਹੀ ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਚਾਲ ਹੌਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਕ ਮਾਸ਼ਕੀ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਕ ਨਾਲ ਛਿੜਕਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮਹਿਕ ਵਾਤਾਵਰਨ 'ਚ ਪੱਸਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਕੋਕਿਆਂ ਜੜੇ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਬੂਹੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਪੱਥਰ 'ਤੇ ਪੰਡਤ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਅਬਰੋਲ, 'ਰਾਜ ਜਯੋਤਸ਼ੀ' ਦਾ ਨਾਮ ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਅੱਖਰਾਂ 'ਚ ਉੱਕਰਿਆ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇਸ ਜਯੋਤਸ਼ੀ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਈ ਭੇਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ ਜੋ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ