ਸ਼ੇਸ਼ ਰਹਿ ਗਈ ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਚੁਕੇ ਆਦਰਸ਼ ਤੇ ਟੁਰਨ ਨਾਲ ਸਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਹੁਕਮ ਦੀ ਸੋਝੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਆਤਮ ਖਿੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਨ ਸਿਧਾਏ ਹੋਏ ਘੋੜੇ ਵਾਂਙੂ ਅਵੈੜਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ, ਮਰੀਅਲ ਟੱਟੂ ਬੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ, ਪੂਰਾ ਬਲਵਾਨ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ, ਹੁਲਾਰੇ ਵਿਚ, ਪਰ ਮੁਤਾਣਾ ਨਾ। ਹਾਇ! ਐਸੀ ਸਰੀਰਕ, ਵਿਦ੍ਯਕ, ਮਾਨਸਿਕ, ਅਧ੍ਯਾਤਮਿਕ ਤੇ ਆਤਮਿਕ ਉੱਨਤੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਿਉਂ ਉੱਜੜ ਗਈ? ਇਸ ਦੇ ਰਚਣਹਾਰ, ਉਭਾਰਨਹਾਰ, ਰੌਣਕਾਂ ਲਾਉਣਹਾਰ, ਰਸਿਕ ਬੈਰਾਗੀ, ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਵਿਚ ਪਰ ਤਿਆਗੀ, ਭੀੜਾਂ ਵਿਚ ਪਰ ਉਚ ਆਚਰਨ ਦੇ ਸਿਖਿਆਦਾਤਾ, ਕਿਉਂ ਇਕ ਪਿੰਡ-ਜੰਗਲ ਦੇ ਪਿੰਡ-ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਟਿਕ ਗਏ ਹਨ ਅਰ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਟਿਕ ਰਹੇ ਹਨ? ਇਹ ਹਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਜੀਉ ਵਿਚ ਸੁਤੇ ਉਪਜਦੇ ਹੋਣਗੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵੇਰਵਾ ਇਉਂ ਹੈ:-

ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਆਪ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਪਰਜਾ ਹਿਤ ਵਾਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ, ਜਦ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠੇ ਤਦ ਛੋਟੀ ਉਮਰਾ ਸੀ ਪਰ ਬੁੱਧੀ, ਬਲ ਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਮ ਅਝੱਲਵਾਂ ਸੀ। ਇਸੇ ਉਮਰੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਂਦੇ ਤੇ ਜੀਅਦਾਨ ਲਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਜਾ ਭਾਰਹਰਨ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਜੀਵਾਂ ਵਿਚ ਮਰਦਊ ਭਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਜੇ ਆਪ ਦੀ ਵਰੇਸ ਸਤਾਰਾਂ ਕੁ ਬਰਸ ਦੀ ਬੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿ ਆਪ ਦੀ ਜੰਗੀ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪੁੰਗਰ ਰਹੀਆਂ ਲਗਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਭੀਮ ਚੰਦ ਭੈ ਭੀਤ ਹੋਇਆ ਤੇ ਦਿੱਲੀਪਤ ਦੀ ਕੈਰੀ ਅੱਖ ਰੜਕ ਪਈ। ਅਜੇ ਵੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਵਰੇਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਭੰਗਾਣੀ ਦੇ ਜਮਨਾ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਟੇਹਰੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਰਾਜੇ ਫਤਹਚੰਦ ਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਆਦਿਕ ਦੇ ਕਈ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸੰਮਿਲਤ ਫੌਜ ਨੇ ਆ ਹੱਲਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਪ ਨੇ ਫ਼ਤਹ ਪਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਵਿਯਾ ਟੀ ਸਰਗਰਮੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਅਵਤਾਰ ਨਾਮੇ ਪੋਥੀ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੈ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਕਵੀਆਂ ਤੇ ਪੰਡਿਤਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਤੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ਤਦੋਂ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੋਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੀ ਐਸੇ ਨਿਰਭੈ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਭੱਜੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਕਵੀਆਂ ਤੇ ਗੁਣੀਆਂ ਨੇ ਇੱਥੇ