ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੀ ਪਾਲਾ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਤਨਖਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਸੀ ਮਤਾਂ ਸ਼ੰਕਰ ਦੀ ਚੁੱਕ ਨਾਲ ਏਹ ਲੋਕ ਫੇਰ ਨਾ ਭੜਕ ਪੈਣ।
ਬਚਨੋਂ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਸਤਾਦੀ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਰੂਪ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਤੱਕ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੰਨੀ ਨੂੰ ਉਹ ਉਸ ਤੋਂ ਪਾੜ ਵੀ ਨਾ ਸਕੀ।
ਤੂੰ ਹੀ ਉੱਠ ਕੇ ਕਿਤਾਬ ਫੜ ਲਿਆ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਉਂ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਕੋਈ ਪਾੜੇ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਹੈਂ।
ਸਰਦਾਰਨੀ ਹੋਰਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਕੁੜੀ ਹਰ ਪਾਸਿਉਂ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਗੁਥਲੀ ਏ ਤੇ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਏ, ਜੇ ਤੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਏ। ਬਸ ਅਸਾਂ ਫੇਰ ਪਾਂਧਾ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਿਆ ਤੇ ਝੱਟ ਮੇਰੀ ਮੰਗਣੀ ਤੇ ਪੱਟ ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
ਕਦੇ ਕਦੇ ਪਾਰਵਤੀ ਦੇ ਸਬਰ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਛਲਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨੌਕਰਾਂ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਹੁੰਦੀ ਵੇਖਦੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਵਧਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ ਪੱਛਮੀ ਯੌਰਪ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਪੁਲੀਸ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰਹੀ, ਸਾਂਝੀ ਫ਼ੌਜ ਬਨਾਣ ਦਾ ਹੀ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੋਰੀਆ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ ਯੌਰਪ ਦੀਆਂ ਹਕੂਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਸੂ ਪਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।
ਪਸਤੀ..., 'ਮੇਰੇ ਆਉਂਦੇ ਤੱਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਧਿਰਾਸ ਰਹੇ ਤੇ ਮੈਂ ਬੱਸ ਪੀ ਕੇ ਚੱਲਿਆ, ਪਿਛਲੇ ਪੈਰੀਂ ਆਇਆ ਦੇਖ ।"
ਮਦਨ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਖਰੀ ਖਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਡਮਾਸਟਰ ਜ਼ਰੂਰ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਛੱਡ ਦੇਵੇਗਾ, ਪਰ ਅਸਰ ਸਗੋਂ ਉਲਟ ਹੀ ਹੋਇਆ।
ਜੇ ਤੂੰ ਅੰਤ ਮੈਨੂੰ ਪਿੱਛਾ ਦੇਵਣਾ ਸੀ, ਐਡੀਆਂ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਾਹਨੂੰ ਕਰਾਈਆਂ ਨੀ।
ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉਸ ਦੀ ਕੀ ਪੁੱਛ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਹ ਨਵਾਬਾਂ ਤੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਪਿੱਛਾ ਭੁਲਾ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੂ।
ਭਾਵੇਂ ਬਚਨੋ ਦੀ ਜਿਊਣੇ ਨਾਲ ਮੁਲਾਹਜੇਦਾਰੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਪੈਰ ਪੈਰ ਉਹ ਪਿਛਾਂਹ ਹਟਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੁਲਾਹਜ਼ੇਦਾਰੀਆਂ ਦੁੱਧ ਦਾ ਉਬਾਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਅੱਗ ਦੇ ਮੱਠੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਠਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਬਚਨੋਂ ਨੇ ਜਿਊਣੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਹੇਠ ਰੱਖਣਾ ਚੰਗਾ ਸਮਝਿਆ।
ਜੋ ਆਮਦਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੀ ਆਪ ਹੀ ਖਾ ਪੀ ਛੱਡਦੇ ਹੋ; ਇਹ ਸਿਆਣਪ ਨਹੀਂ। ਸਿਆਣਪ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਪਿੱਛੇ ਵੀ ਪਾਇਆ ਕਰੋ।