ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਮਰਜੀਵੜਾ ਬਣਨ ਲਈ ਬੜਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਮ ਸਾਧਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਮ ਕਰਕੇ ਕਈ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟੇ ਰਾਜ਼ੀ ਕੀਤੇ ਹਨ । ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਬੱਝਦਾ ਪਰ ਦੁਨੀਆਂ ਪਰੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਪਈ ਹੈ।
ਮੈਂ ਦਮ ਖਾਣ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ। ਕਦੇ ਵੀ ਮੈਂ ਮੁਆਮਲਾ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਛੱਡਾਂਗਾ, ਆਪ ਪੂਰੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਾਂਗਾ।
ਇਹ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਵੇਖ ਕੇ ਮੇਰਾ ਦਮ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਕੁਝ ਘੇਰਨੀ ਖਾ ਕੇ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਾ।
ਅਸੀਂ ਪਹਾੜ ਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ। ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਾਤ ਪੈ ਗਈ । ਰਾਤ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਕਾਲੀ ਰਾਤ, ਸੰਘਣਾ ਜੰਗਲ, ਜਿੱਥੇ ਦਿਨੇ ਡਰ ਪਿਆ ਆਵੇ ਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਦਮ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਪਿਆ ਹੋਵੇ।
ਤੂੰ ਐਵੀਂ ਨਾ ਦਮ ਗਜੇ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰ। ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਗਿੱਦੜ ਭਬਕੀਆਂ ਤੋਂ ਡਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ। ਵੰਗਾਰ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੋ ਕਰਨਾ ਈ ਕਰ ਲੈ।
ਸੰਤੋਖਸਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਯੋਗੀ ਨਿਕਲਿਆ ਜਿਹੜਾ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦਮ ਚੜਾਈ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਦਬਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਬਜ਼ ਠੀਕ ਸੀ।
ਚਾਰ ਬੈਠਕਾਂ ਕੱਢਣ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਮ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੁਸਾਂ ਕੀ ਪੂਰੀਆਂ ਪਾਣੀਆਂ ਹਨ ?
ਤਖ਼ਤ ਪੜੀ (ਪਿੰਡ) ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖੂਹ ਸੀ। ਲੋਕੀ ਸਾਰਾ ਸਾਰਾ ਦਿਨ, ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਲੰਘਦੇ ਰਹਿੰਦੇ । ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੋ ਧੋ ਕੇ ਇਹ ਖੂਹ ਕੰਮ ਟੋਰ ਦਿੰਦਾ ਪਰ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਸ ਦਾ ਲੱਕ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਇਹ ਦਮ ਛੋੜ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡੇਢ ਮੀਲ ਤੋਂ ਚੋਹਿਆਂ (ਚਸ਼ਮੇ) ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ।
ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਂਗ ਮੌਸਮ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਹ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-ਜਦ ਇਕ ਮੌਸਮ ਦਾ ਬੁਢੇਪਾ ਦੰਮ ਤੋੜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਦੂਜੇ ਦਾ ਬਚਪਨ, ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਅੰਗੜਾਈਆਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਉਸ ਨੂੰ ਦਮ ਦਿਲਾਸਾ ਤੇ ਬਥੇਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਕਾਇਮ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ। ਉਹ ਉੱਕੀ ਹੀ ਢੇਰੀ ਢਾਹ ਬੈਠਾ ਹੈ।
ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਕਿਸ ਵੇਲੇ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਲੱਕੜਾਂ ਪਾੜਨ ਲੱਗਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਕੋਈ ਉਸ ਨੂੰ ਦਮ ਤਕ ਨਹੀਂ ਦੁਆਉਣ ਵਾਲਾ।