ਡੈਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਘਟਣ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸੰਕਟ ਸ਼ੁਰੂ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਡੈਮਾਂ ਜਿਹਲਮ ਨਦੀ 'ਤੇ ਮੰਗਲਾ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਨਦੀ 'ਤੇ ਤਰਬੇਲਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਟੋਰੇਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਰਾਵਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲਗਾਮ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਇੰਡਸ ਵਾਟਰ ਟ੍ਰੀਟੀ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਚਨਾਬ ਨਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਉਣੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਗੜ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੁਸ਼ਾਂਬੇ ਅਤੇ ਤਜਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਉਠਾਈਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਸਿੰਧੂ ਜਲ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਥਾਰਟੀ (IRSA) ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਅਨੁਮਾਨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ 21% ਅਤੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਡੈਮਾਂ ਦੇ ਲਾਈਵ ਸਟੋਰੇਜ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 50% ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪਣ-ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਮਈ-ਸਤੰਬਰ ਦੌਰਾਨ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤਾਜ਼ਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਆਈ.ਆਰ.ਐਸ.ਏ(IRSA) ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਜਾਹਰ ਕੀਤੀ ਕਿ "ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਮਰਾਲਾ ਵਿਖੇ ਚਨਾਬ ਨਦੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਕਮੀ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸਾਉਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਮੀ ਆਵੇਗੀ।"
ਪਾਣੀ ਦੀ 21% ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਕਮੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਡੈਮ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਸਪਲਾਈ ਨਿਗਰਾਨੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਚਨਾਬ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵੱਲੋਂ ਪਾਣੀ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪਹਿਲਗਾਮ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1960 ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਦੇ ਲਾਈਵ ਸਟੋਰੇਜ ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੰਗਲਾ ਡੈਮ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਪੱਧਰ ਦੇ 50% ਤੋਂ ਘੱਟ (5.9 MAF ਦੀ ਕੁੱਲ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿੱਚੋਂ 2.7 ਮਿਲੀਅਨ ਏਕੜ ਫੁੱਟ) ਨਾਲ ਬਚਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਰਬੇਲਾ ਡੈਮ ਦਾ ਲਾਈਵ ਸਟੋਰੇਜ ਇਸਦੀ ਕੁੱਲ ਸਮਰੱਥਾ 11.6 MFA ਦੇ 50% (6 MFA) ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਧ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦੋ ਸੂਬਿਆਂ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਭਗ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਪੱਛਮੀ ਨਦੀਆਂ ਸਿੰਧੂ, ਜੇਹਲਮ ਅਤੇ ਚਨਾਬ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਆਈ.ਡਬਲੂ.ਟੀ(IWT) ਅਧੀਨ ਪੂਰਬੀ ਨਦੀਆਂ (ਰਾਵੀ, ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ) ਦੇ ਪਾਣੀ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਦਰਿਆਵਾਂ 'ਤੇ 3.6 MAF ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਭੰਡਾਰਨ ਸਹੂਲਤਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
